Hoe je met een testament je erfenis voordelig kan organiseren voor je naasten en hun financiën

In 2019 lieten meer dan 66.500 Belgen een testament registreren, een absoluut recordaantal. Door de coronacrisis lopen ook dit jaar de aantallen hoog op. Dat steeds meer Belgen gebruikmaken van de vrijheid om zelf grotendeels hun nalatenschap te regelen, is ook niet verwonderlijk. Met een goed opgesteld testament kan je namelijk niet alleen de familievrede bewaren, maar ook interessante fiscale voordelen creëren voor je erfgenamen.

Het testament, een instrument om je nalatenschap zelf te organiseren

Een testament is in de eerste plaats een flexibel instrument. Door een testament op te stellen kan je namelijk afwijken van de wettelijke regels rond nalatenschap. Zo kan je zelf beslissen wie recht heeft op je bezittingen na je dood en hoe die onderling verdeeld moeten worden.

Met een testament kan je dus het erfdeel van één van je erfgenamen beperken of vergroten. Maar je kan er ook goederen mee nalaten aan vrienden of zelfs goede doelen mee steunen.

Toch moet je ook met een aantal dingen rekening houden wanneer je een testament opstelt. Zo hebben je overlevende echtgeno(o)t(e) en kinderen recht op een wettelijke reserve. Dat is een minimumaandeel van je erfenis dat hen bij wet toekomt en dat je ook met een testament niet kan verminderen. Doe je dat toch, dan kunnen ze het deel dat hen toekomt opeisen ten koste van wat je naliet aan anderen.

Het testament, een instrument om fiscaal voordeel te scheppen voor je naasten

Een testament komt niet enkel van pas om je nalatenschap te verdelen zoals je het zelf wilt, maar ook om successierechten, ook wel eens erfbelasting genoemd, voor je erfgenamen te verlagen.


Vrijstelling van erfbelasting betalen op de gezinswoning

In zowel het Vlaamse, Waalse als Brusselse Gewest hoeft je partner geen erfbelasting te betalen op de gezinswoning als jullie getrouwd zijn of wettelijk samenwonend. In het Vlaams Gewest is deze regel onder bepaalde omstandigheden ook van toepassing voor feitelijk samenwonende koppels.

Van deze fiscale vrijstelling kan je maximaal profiteren door je partner de volle eigendom te schenken over de woning via een testament. De keerzijde van de medaille is dan wel weer dat jullie kinderen de successierechten zullen moeten betalen op de hele gezinswoning wanneer je partner overlijdt. Om dat te vermijden, kan hij of zij wel al de woning zelf of de opbrengst van de woning na verkoop schenken bij leven.

Over het algemeen zal het bovenstaande scenario je voordeliger uitkomen dan wanneer je beslist om terug te vallen op het beding van aanwas. Dat beding kan je laten opnemen in de aankoopakte van de gezinswoning en zorgt ervoor dat het deel van de eerstervende partner zal toekomen aan de langstlevende. Als je partner bij je overlijden dat beding wenst toe te passen, zal hij of zij 12,5% aan belastingen moeten betalen opdat jouw deel van de woning naar hem of haar overgaat. Kies je echter om jouw aandeel via je testament na te laten aan je partner, dan zal hij of zij geen belastingen hoeven te betalen.

Een beding van aanwas blijft wel interessant voor andere onroerende goederen dan de gezinswoning. Daar zal je namelijk progressieve erfbelastingen op moeten betalen die je met het beding van aanwas kan verlagen.

Kies je ervoor om jouw aandeel via testament na te laten aan je partner, dan zal hij of zij geen belastingen hoeven te betalen.

Het restlegaat

Met een restlegaat kan je beslissen naar wie de rest van je nalatenschap gaat als je eerste erfgenaam overlijdt. Je duidt met andere woorden al een tweede persoon aan die de rest van je nalatenschap zal erven wanneer de eerste persoon overlijdt. Hoewel zowel je eerste als je tweede erfgenaam successierechten zullen moeten betalen – de eerste op het hele geschonken vermogen en de tweede op wat ervan overblijft – is een duolegaat fiscaal voordelig. De successierechten die beide erfgenamen zullen moeten betalen zullen namelijk in overeenstemming zijn met hun verwantschap tot de erflater. Zo is het voordeliger om te erven van je ouders dan van je broers of zussen.

We hadden het hierboven al eens over hoe het fiscaal voordelig is om je aandeel in de gezinswoning na te laten aan je partner via een testament. Zo kan je namelijk maximaal profiteren van belastingvrijstelling. Maar dankzij een restlegaat kan je nog een stapje verder gaan. Door je partner als eerste erfgenaam en je kinderen als tweede erfgenaam aan te duiden, kan je de progressieve belastingheffing doorbreken. Dat betekent dat wanneer je partner overlijdt, je kinderen geen erfbelasting zullen moeten betalen op de totale waarde van de woning. Ze zullen enerzijds belastingen betalen op het aandeel van je partner in de woning en anderzijds op het deel dat je via een restlegaat naliet aan jouw partner.


Het duolegaat

Op de techniek van het duolegaat kan je terugvallen als je bezittingen wil nalaten aan naasten die daar zwaar op belast kunnen worden, zoals mensen aan wie je niet of slechts ver verwant bent.

Concreet houdt deze techniek in dat je je hele vermogen (universeel legaat) aan een liefdadigheidsinstelling schenkt die daar slechts weinig successierechten voor betaalt. Die instelling stel je vervolgens verantwoordelijk om bepaalde goederen of een geldsom (bijzonder legaat) over te maken aan jouw naasten en daarbij ook de volledige successierechten te betalen.

Zo ontvangt de liefdadigheidsinstelling een deel van jouw nalatenschap én ontvangen de personen aan wie je niet of ver verwant bent een groter netto aandeel van je erfenis dan zonder de duolegaten.

Met een duolegaat kan je een groter deel van je erfenis nalaten aan je erfgenamen én tegelijkertijd een goed doel steunen

Generation skipping (generatiesprong)

Via “generation skipping” kan je als grootouder een deel van je bezittingen onmiddellijk nalaten aan je kleinkinderen.

Daarmee doorbreek je in de eerste plaats de progressieve erfbelasting over twee generaties. Daarbovenop vermijd je zo ook dat al je erfgenamen, dus eerst je kinderen en vervolgens je kleinkinderen, twee keer successierechten moeten betalen voor hetzelfde vermogen.


Ik-Opa testament

Ook met een Ik-Opa testament kan je als grootouder de progressieve erfbelasting doorbreken door de nalatenschap te verdelen over twee generaties. In dit geval duid je je kinderen aan als algemene legatarissen in je testament, waardoor ze in principe al je goederen erven. Daar koppelt een Ik-Opa testament wel een last aan die ze moeten betalen aan hun eigen kinderen. Zo erven de kleinkinderen dus van hun grootouders, via een schuldvordering op hun eigen ouders. Je kleinkinderen kunnen die schuldvordering wel pas innen op het ogenblik dat hun eigen ouders overlijden.

Het bedrag aan erfbelasting die je kinderen in dit geval moeten betalen voor je volledige nalatenschap wordt verminderd met de last die ze moeten betalen aan hun kinderen. Je kleinkinderen zullen erfbelasting moeten betalen op het bedrag van de schuldvordering en zullen hier geen erfbelasting meer op moeten betalen op het ogenblik dat hun ouders overlijden. De successierechten worden dus verdeeld over twee generaties, wat beiden fiscaal voordeel oplevert.

Het is duidelijk: via een testament kan je je toekomst grondig plannen, zowel op maatschappelijk als fiscaal vlak. Neem de tijd om na te denken over hoe je je erfenis wil organiseren en praat erover met je adviseur. Hij of zij zal jou het best advies kunnen bijstaan, en advies geven dat perfect is afgestemd op jouw persoonlijke vermogen en familiale situatie.